Leczenie zaparć- 16 spektakularnie skutecznych sposobów!

with 8 komentarzy

Leczenie zaparć jest proste, jeśli wiesz jakich sposobów możesz użyć aby im zapobiegać.”

Powtarzam to zdanie wszystkim moim pacjentom. Poniżej wyjaśnię Ci jak skutecznie pozbyć się zaparć. Od dnia kiedy wprowadzisz w życie te zalecenia, zaparcia przestaną być uciążliwym problemem. Poniżej znajdziesz 16 sprawdzonych i skutecznych sposobów na zaparcia. Dla ułatwienia skorzystaj ze spisu treści, który szybko przeniesie cię do interesujących cię zagadnień.

Kiedy brak wypróżnienia to już zaparcie?

Wypróżnienie jest dla ciebie źródłem przykrych doznań i dyskomfortu? Masz problem z zaparciami?

Musisz wiedzieć, że mniej niż trzy wypróżnienia w tygodniu to już zaparcie. Niewiele jednak osób zdaje sobie sprawę, że zaparcia mogą manifestować się na wiele różnych sposobów. Wymienione niżej objawy zaparcia, powinny Cię zaalarmować.

  • odczuwasz duży wysiłek podczas parcia
  • masz poczucie niepełnego wypróżnienia
  • stolec jest przeważnie twardy i grudkowaty
  • masz uczucie zablokowania odbytu lub przeszkody
  • odczuwasz pieczenie odbytu podczas lub po wypróżnieniu
  • stolec jest skąpy
  • potrzebujesz ręcznej manipulacji przy defekacji
  • odczuwasz parcie na stolec lecz nie występuje wypróżnienie “fałszywy alarm”
  • wypróżnienia występują rzadziej niż 2 razy w tygodniu

WSKAZÓWKA

O występowaniu zaparć świadczą nie tylko rzadkie wypróżnienia, ale również towarzyszący im dyskomfort.

Czym grozi nie robienie kupy?

Jeśli zbite, gęste resztki pokarmu zgromadzą się w jelitach mogą wytworzyć kamienie kałowe i wtórnie uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego. W takich sytuacjach wypróżnieniu towarzyszy zwykle silny ból, czasem pojawia się również śluzowo-krwista wydzielina.

Czy nie leczenie zaparć może mieć swoje poważne konsekwencje?

Trwałe zatkanie przewodu pokarmowego grozi jego perforacją lub rozwojem sepsy.

WSKAZÓWKA

Leczenie zaparć jest kluczowe dla utrzymania zdrowia.

Jakie są przyczyny zaparć?

Powodów dla których doświadczamy zaparć jest bardzo dużo. Jednak już sam fakt ich pojawienia się w określonych okolicznościach może nam dużo powiedzieć o ich potencjalnej przyczynie. Możemy podzielić je na zaparcia ostre i przewlekłe.

Czym są ostre zaparcia?

O ostrym zaparciu mówimy gdy problem z oddaniem stolca pojawia się nagle.

Jego przyczynami mogą być:

  • przeszkoda mechaniczna w jelicie np.guz
  • odwodnienie
  • głodówka

Czym są przewlekłe zaparcia?

O przewlekłych zaparciach mówimy jeśli problemy z wypróżnieniem utrzymują się co najmniej przez kilka tygodni. Przyczyn przewlekłych zaparć może być bardzo dużo. Skupie się tutaj głównie na przewlekłych zaparciach związanych ze stosowaniem leków przeciwbólowych oraz na zaparciach związanych z leczeniem nowotworu. Ponieważ te aspekty są najważniejsze dla pacjentów leczących się w mojej poradni leczenia bólu.

WSKAZÓWKA

Wiele czynników może prowadzić do wystąpienia zaparć. Przyjmowane leki mają w tej kwestii ogromne znaczenie.

Czy wszystkie leki przeciwbólowe mogą powodować zaparcia?

Zdecydowana ich większość. Możesz nawet nie zdawać sobie sprawy w jak dużym stopniu jest to utrapieniem dla osób je stosujących. Co to oznacza w praktyce?

  • Podczas stosowania leków przeciwbólowych należy zadbać o właściwe nawyki, które pomogą zapobiegać wystąpieniu zaparć.
  • Jeśli jeden ze stosowanych leków powoduje u Ciebie silne zaparcia, pomogę Ci zmienić go na taki abyś był zadowolony z prowadzonej terapii.

WSKAZÓWKA

Leki przeciwbólowe w różnym stopniu wywołują zaparcia.

Im więcej leków stosujesz, tym silniejszych zaparć możesz doświadczyć.

Czy bolesne zaparcia to jedyny problem jaki mogą powodować leki przeciwbólowe?

Podczas stosowania leków przeciwbólowych (szczególnie pochodnych opioidowych) zaparcia nie muszą niestety być jedynym problemem. Często pojawiają się również inne objawy np.:

  • zaburzenia apetytu
  • skurcze w jamie brzusznej, uczucie ściskania, dyskomfort
  • refluks
  • suchość jamy ustnej
  • wzdęcia
  • nudności
  • wymioty
  • a nawet nasilenie bólu!

WSKAZÓWKA

Skontaktuj się ze mną jeśli zauważysz działania niepożądane ze strony przewody pokarmowego po zastosowaniu leków przeciwbólowych. Pomogę ci pozbyć się ich szybko i skutecznie.

wpływ opioidów na jelita

Zaparcia po lekach przeciwbólowych

Badanie przeprowadzone w 2010 roku porównało leki stosowane przeciwbólowo pod kątem częstości występowania podczas ich stosowania zaburzeń funkcji jelit.

Zaburzenia funkcji jelit występowały odpowiednio u następującego procenta osób stosujących te leki:

Które leki przeciwbólowe wywołują silne zaparcia i w jakim stopniu. Porównanie preparatów.

Które leki przeciwbólowe najsilniej powodują zaparcia?

  • NLPZ (czyli np ketonal, naproksen, diklofenak) 32,9%
  • tramadol 66,3%
  • preparaty łączone tramadolu z paracetamolem 42%
  • kodeina 55,5%
  • preparaty łączone kodeiny z paracetamolem 68,1%
  • oksykodon 59,3%
  • Fentanyl w plastrach transdermalnych (np. Matrifen) 74,1%
  • Buprenorfina w plastrach transdermalnych (np. Melodyn, Transtec) 59,1%
  • Morfina 89,6%

WSKAZÓWKA

Morfina powoduje najsilniejsze zaparcia.

Jeśli zauważyłeś, że stosowanie leków przeciwbólowych nasiliło Ci zaparcia, koniecznie skontaktuj się ze mną. Odpowiednio zmodyfikuję Twoje leczenie i podpowiem jak uniknąć takiej sytuacji w przyszłości.

Wróć na stronę główną, aby dowiedzieć się jakie metody wykorzystuję w poradni leczenia bólu.

Czy inne leki mogą powodować zaparcia?

Bez wątpienia leki inne niż przeciwbólowe również mogą powodować zaparcia. Poniżej wymienię te najczęściej powodujące problemy z wypróżnieniem:

  • Spazmolityki (np. drotaweryna, alweryna mebeweryna) czyli leki rozkurczające w tym popularna no-spa.
  • Leki przeciwhistaminowe stosowane często z powodu alergii.
  • Neuroleptyki, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, hydroksyzyna, haloperidol.
  • Lewodopa, czyli lek stosowany w chorobie Parkinsona.
  • Furosemid,
  • Amiodaron,
  • Karbamazepina,
  • Benzodiazepiny,
  • Inhibitory pompy protonowej stosowane osłonowo na żołądek
  • i wiele innych

Leczenie zaparć wywołanych lekami

Jeśli cierpisz z powodu zaparć wywołanych stosowanymi lekami. Pomogę ci je zlikwidować.

  • Po pierwsze, podpowiem jak optymalnie zmodyfikować dietę i objętość przyjmowanych płynów.
  • Po drugie, podpowiem, które leki warto odstawić lub zamienić na inne, aby uniknąć sumowania się ich efektów nieporządnych.

Jakie są inne przyczyny zaparć?

U pacjentów cierpiących z powodu przewlekłego bólu, wiele czynników może mieć wpływ na rozwinięcie się kłopotliwych zaparć. Przyjrzyj się im dokładnie. Zamieściłam tu kilka praktycznych wskazówek jak postępować w takich sytuacjach, aby uniknąć kłopotliwych zaparć.

Leczenie zaparć u pacjenta leżącego

Pacjent, który większość czasu spędza w łóżku lub siedząc w fotelu doświadcza zaparć z uwagi na długotrwałe unieruchomienie. Nie bez powodu utarło się powiedzenie “ruch to zdrowie”. Dotyczy to każdego aspektu naszego życia. Zwiększona aktywność ruchowa pozwala na uzyskanie regularnych wypróżnień.

WSKAZÓWKA

Jeśli większość czasu spędzasz w domu postaraj się choć o odrobinę ruchu każdego dnia. Pomocne mogą być np. przysiady przy krześle, wymachy kończynami.

Jeśli nie opuszczasz łóżka w dalszym ciągu możesz wykonywać ćwiczenia w jego obrębie! Po szczegółowe wskazówki jak to robić udaj się do fizjoterapeuty.

Warto również wykonywać masaże brzucha w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara.

Odwodnienie a zaparcia

Niewielka ilość przyjmowanych w ciągu dnia płynów stanowi jedną z głównych przyczyn twardego stolca i problemów związanych z jego wydaleniem. W skrajnych przypadkach może prowadzić do rozwoju kamieni kałowych, szczeliny odbytu lub hemoroidów.

WSKAZÓWKA

Po pierwsze możesz zwiększyć kontrolę nad ilością przyjmowanych w ciągu doby płynów. Ustal z góry ile płynów musisz przyjąć. Powinno to być nie mniej niż 2 L/dobę. Rozstaw np. w całym domu (w każdym pomieszczeniu) butelki z wodą niegazowaną lub taką, która smakuje Ci najbardziej. Takie rozwiązanie pozwoli Ci “popijać wodę” niezależnie od tego co w danej chwili będziesz robić.

Jeśli opiekujesz się osobą starszą najlepiej odlej wcześniej wodę do większego bidonu z podziałką. Pozwoli Ci to bezbłędnie ocenić ile wody wypił Twój podopieczny. Upewnij się również koniecznie czy ma on możliwość bezproblemowego oddania moczu, jeśli tylko będzie miał taką potrzebę. Niestety konieczność częstego korzystania z toalety to jeden z częstych powodów dla których osoby starsze nie przyjmują zalecanej ilości płynów.

Problemy z wypróżnianiem

U osób starszych lub przewlekle chorych często występują problemy z wypróżnianiem natury psychicznej. Kiedy zażenowani muszą załatwiać swoje potrzeby w obrębie łóżka. A brak samodzielności prowadzi do zależności od osób trzecich. Górę biorą emocje. Skrępowanie, lęk i dyskomfort powodują zaparcia nawykowe, wstrzymywanie stolca i gazów, co w konsekwencji nasila zaparcia.

WSKAZÓWKA

Postaraj się zapewnić maksymalny komfort i poczucie intymności. Nie twórz presji czasu. Nie ponaglaj. Wykaż zrozumienie.

Jeśli to tylko możliwe postaraj się, aby wypróżnienie przebiegało w pozycji siedzącej, z lekko uniesionymi stopami. Doskonale sprawdzają się krzesełka toaletowe, które można postawić przy łóżku chorego.

Leczenie zaparć po radioterapii i chemioterapii

Leczenie onkologiczne może również generować zaparcia. Np. niektóre chemioterapeutyki jak winblastyna, winkrystyna.

WSKAZÓWKA

Pamiętaj, że niektóre typowe sposoby na zaparcia nie mogą być stosowane podczas leczenia onkologicznego. Dlatego zawsze ustalaj tą kwestię z lekarzem.

Leczenie zaparć – co stosować?

Poniżej znajdziesz wiele sprawdzonych patentów obejmujących: specjalną dietę, zioła, naturalne sposoby, preparaty dostępne w aptece bez recepty, leki na receptę oraz …lewatywy.

Dieta na zaparcia

Niewłaściwie skomponowana dieta może nasilić zaparcia. np. zbyt częste spożywanie mięsa.

WSKAZÓWKA

Po pierwsze, zadbaj o odpowiednią ilość pokarmu.

Jeśli dietetyk kliniczny (i stosowane leczenie na to pozwolą) wprowadź więcej warzyw i owoców. Suplementacja błonnika może pomóc. Choć nie należy z nim przesadzać, bo może to również nasilić problemy.

Po drugie, wprowadź do diety suszone owoce morele, śliwki, figi oraz orzechy.

Po trzecie, wprowadź do codziennej rutyny: jogurty, kefiry, maślanki. Zawierają naturalne probiotyki. Możesz je również suplementować.

Popijaj dobrze posiłki. Kompoty z owoców sprawdzą się znakomicie.

Naturalne domowe sposoby na zaparcia

naturalne domowe sposoby na zaparcia

Oto kilka sprawdzonych domowych sposobów na zaparcia.

  1. Przygotuj kompot z suszonych śliwek. Koniecznie użyj tych ekologicznych. Taki napój nie tylko doskonale gasi pragnienie, nawadnia ale pomaga również z kłopotliwymi zaparciami.
  2. Wprowadź do diety kiszoną kapustę lub sok z kiszonej kapusty. Zawarte w nim dobre bakterie wspomogą pracę twoich jelit.
  3. Często jadaj buraki. Doskonała jest sałatka z buraków z dodatkiem oleju z siemienia lnianego, octu balsamicznego posypana orzechami.
  4. Lekko rozgniecione siemię lniane (2-3 łyżki stołowe) zalej ciepłą wodą. Odstaw na 2 godziny i wypij.
  5. Rozpuść 2 łyżki miodu w letniej wodzie i wypij.
  6. Możesz również przygotować napary z ziół: ostropestu, melisy, mięty, lukrecji, rumianku, kminku

Środki przeczyszczające przeciwzaparciowe

Poniżej znajdziesz najczęściej stosowane preparaty na zaparcia. Sporą część z nich dostaniesz w aptece bez recepty. Zwróć baczną uwagę jak stosować dany preparat.

Leki przeciwzaparciowe dostępne bez recepty:

  • Babka płesznik -preparat Colon C
    • stosuj 5 g 2 razy dziennie, przed śniadaniem i kolacją, popijaj go obficie
    • pierwsze efekty zobaczysz po kilku-kilkunastu dniach
    • czasem może powodować wzdęcia
  • Dokuzan sodowyUlgix laxi-kapusłki, Laxol czopki.
    • stosuj 1-4 kapsułki na dobę lub 1 czopek 2 razy na dobę.
    • pierwsze efekty zobaczysz po 1-3 dniach.
    • Uwaga!
      • organizm może się “przyzwyczaić” do tego leku po 7-10 dniach stosowania
      • nie stosować łącznie z parafiną
      • może zmniejszać skuteczność leków doustnych przeciwzakrzepowych, obniżać poziom magnezu i potasu, zmniejsza skuteczność tetracykliny.
  • Parafina ciekłaMentho-paraffinol
    • stosuj 15-45 g na noc lub przed śniadaniem
    • pierwsze efekty zauważysz po 1-3 dniach
    • Uwaga!
      • upośledza wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
      • może podrażniać okolice odbytu
  • Senes, aloes, kora kruszyny, szakłak amerykański rzewień, lukrecja
    • np. xenna extra
    • pierwsze efekty zauważysz po kilkunastu godzinach
    • Uwaga!
      • Tolerancja na te leki wytwarza się bardzo szybko. Co czyni je mało przydatnymi w przewlekłym stosowaniu.
  • Bisakodyl-tabletki lub czopki
    • stosuj 1-2 tabletki na dobę lub 1 czopek na dobę
    • pierwsze efekty zobaczysz po kilku-kilkunastu godzinach, w przypadku czopku w ciągu godziny.
  • Czopki glicerolowe
    • pierwsze efekty zobaczysz po w ciągu godziny.
  • Lactuloza
    • stosuj po 15 ml 3 razy dziennie
    • efekty po 24-48 godzinach
    • Uwaga!
      • Może powodować silne wzdęcia i bóle brzucha,
      • nasila działanie doustnych środków przeciwzakrzepowych, zmniejsza stężenie magnezu i potasu we krwi.
  • Makrogolenp. Forlax, Moxalole, Oloped.
    • stosuj 1-2 saszetki na dobę.
    • saszetkę rozpuść w szklance wody, 25 ml koncentratu na 100 mg wody 2-3 razy na dobę
    • pierwsze efekty po 24-48 godzinach
    • bardzo wysoka skuteczność po 2 tygodniach stosowania.
    • dawka 68 gram zapewnia niezawodne wypróżnienie.

WSKAZÓWKA

W aptece znajdziesz wiele leków na zaparcia dostępnych bez recepty. Aby utrzymać ich stałą skuteczność stosuj je zamiennie.

Jakie preparaty na receptę stosować na zaparcia?

Wśród leków na receptę stosowanych w celu poprawy perystaltyki przewodu pokarmowego często wypisywane są: metoklopramid lub itopryd.

Skuteczność środków przeczyszczających lub leków poprawiających perystaltykę w zapobieganiu zaparciom poopioidowym jest niestety słaba. Bywa, że leki te zawodzą. W takich sytuacjach skutecznym rozwiązaniem są preparaty ochraniające przewód pokarmowy przed działaniem opioidów.

Występują one w gotowych połączeniach lekowych np.

  • oksykodon + nalokson, (dostępne w Polsce)
  • morfina +naltrekson, (dostępne w USA)
  • lub jako nowa grupa leków tzw. PAMORA.

WSKAZÓWKA

Leki chroniące przewód pokarmowy przed działaniem opioidów mają najwyższą skuteczność.

Nowe wyjątkowo skuteczne leki przeciw zaparciom poopioidowym

PAMORA

W ostatnim czasie pojawiły się nowe leki leczące zaparcia poopioidowe. W tym przypadku leczenie zaparć ma charakter przyczynowy. Jest więc spektakularnie skuteczne. Są to następujące preparaty: naldemedyna, metylonaltrekson, naloksegol. Dlaczego właśnie tą terapię zaleca się w niezwykle wymagających przypadkach? Dzieje się tak ponieważ:

  • Leki te stosowane przez wiele miesięcy pozostają bezpieczne. Nie wchodzą w interakcje z innymi preparatami.
  • Są dobrze tolerowane. Mają mało działań niepożądanych.
  • Nie zmniejszają siły działania przeciwbólowego opioidów.

WSKAZÓWKA

Od 2021 roku leczenie to będzie refundowane u pacjentów z rozpoznaniem choroby nowotworowej.

Brak stolca przez tydzień, co robić?

W przypadku braku skuteczności powyższych metod i występowania uporczywych zaparć można zastosować metody interwencyjne.

  • Ręczne opróżnienie odbytnicy
  • Wlewka doodbytnicza z ciepłej wody lub z fosforanów, siarczanów np.enema, rectanal-w postaci wlewek 120-150 ml.

WSKAZÓWKA

Zabiegi te nie należą do przyjemnych i mogą wiązać się z wieloma powikłaniami.

Skuteczne leczenie zaparć

Mam nadzieję, że wdrożysz zamieszczone powyżej wskazówki. Pamiętaj im więcej się uda tym lepiej i tym lepsze efekty zaobserwujesz.

Jeśli stosujesz leki przeciwbólowe i masz problem z zaparciami skonsultuj się ze mną. Ponieważ mogę pomóc Ci pozbyć się tego krępującego problemu.

Jeśli chcesz dowiedzieć się jakie inne zespoły bólowe leczę w poradni leczenia bólu, wróć na stronę główną.

Jeśli stosujesz leki opioidowe to polecam również Twojej uwadze następujące wpisy:

Podziel się z innymi
Podąrzaj Lek. Anna Kociszewska-Bald:

Lekarz specjalista Anestezjologii i Intensywnej Terapii

⭐⭐⭐⭐⭐ Zajmuję się leczeniem bardzo silnego bólu farmakologicznie i zabiegowo. Materiały na tym blogu mają przybliżyć pacjentom zagadnienia związane z leczeniem bólu. Staram się, aby były napisane w atrakcyjny i przystępny sposób. Jeśli nie możesz sobie poradzić z silnym bólem napisz do mnie, postaram się pomóc.

8 Odpowiedzi

  1. ania
    | Odpowiedz

    w moim przypadku super sprawdzajá sie czopki eva qu na zaparcia, poleciła mi je lekarka rodzinna . biorę w przypadku silnego zaparcia, pomagaja po okolo 10 min

  2. aga
    | Odpowiedz

    ja zawsze jak mam jakis stresujacy okres w zyciu , to od razu mam tez zaparcia. te czopki rzeczywiscie sa bardzo skuteczne i nie ma po nich efektu przeczyszczenia

  3. Stefania
    | Odpowiedz

    Szanowna Pani Doktor !
    Jestem starszą 77 letnią kobietą. W ciągu ostatnich 6-ciu miesięcy, na skutek upadku przeszłam operację kłykci kolana lewego, trepanację czaszki (krwiak jako skutek upadku). Przyczyną tych wypadków była ostra rwa kulszowa ,która trwa do dzisiaj. Wszystkie te problemy występują po stronie lewej .Mimo leków i wielu konsultacji neurochirurgicznych (w tym 2 blokad, m.in.okołokorzeniowej pod RTG) i częściowej rehabilitacji cierpię nadal bóle korzeniowy.Lekarz pierwszego kontaktu zapisała mi plastry Transcet 35, które biorę od 5 miesięcy. Od połowy lutego biorę połowę dawki tj. półplastra. Jak zacząć się wycofywać z dawkowania (boję się uzależnienia-występują objawy: wilgotna,zimna skóra oraz obstrukcja).Pytałam lekarkę w jaki sposób odstawiać plaster-odpowiedziała zmiejszać dawkę i tyle. Ale jak nie odpowiedziała.Pani Doktor ja nie mam możliwości przyjechać do Łodzi, a mieszkam w Chorzowie. Byłabym wdzięczna, gdyby Pani zechciała mi pomóc i wskazała sposób wychodzenia z Transcetu. Dziękuję i serdecznie pozdrawiam Stefania Mossakowska tel.(do wiadomosci lekarza)

    • Lek. Anna Kociszewska-Bald
      | Odpowiedz

      Dzień dobry Pani Stefanio, ból o charakterze rwy może być objawem wielu schorzeń, nie tylo tych związanych z kręgosłupem. (np. w przypadku zespołu mięśnia gurszkowatego). Żeby dokładnie określić jaka jest przyczyna bólu i zastosować skuteczne postępowanie muszę mieć możliwość zbadania Pani osobiście w gabinecie (w tym wykonania kilku testów funkcjnalnych).
      Jeśli chciałaby Pani skorzystać wyłącznie z konsultacji specjalistycznej w zakresie odstawiania stosowanych aktualnie leków opioidowych, mogę zaproponować wideo konsultację on-line lub telekonsultację. Nie ma wedy konieczności, aby przyjeżdzała Pani z tak daleka do gabinetu. Konsultację możemy przeprowadzić w pasującym Pani terminie. W tym celu proszę skontaktować się z rejestracją dla pacjentów tel. 791101106 i umówić pasujący Pani termin.
      Pozdrawiam

  4. Natalia
    | Odpowiedz

    Ja czopków używm od dwóch lat, szybko mi pomagają. Lepiej szybko pozbyć się zaparia. Jkieś 10-15 minut od apikcji czopka, pozbywam się zaparcia.

    • Krystyna
      | Odpowiedz

      również nam te czopki. Zaparcia pojawiały się u mnie co jakiś czas i w sumie bez żadnego chyba konkretnego powodu. Dokuczały bardzo bo to dyskomfort i ból brzucha. Szwagierka, która jest farmaceutką przyniosła mi raz własnie te czopki. Bardzo mi pomogły. Działają szybko bo już w ciagu kilku minut.

  5. Bolesław
    | Odpowiedz

    Dlaczego na wszelkie leki przeciwbólowe reaguję bólem ?
    Od 10 lat cierpię na polineuropatię. Lekarze nie potrafią mi pomóc , Przepisują przeróżne leki chcąc opanować ból ale bezskutecznie. a ja nadal cierpię piekielne bóle. Kto mi pomoże ?
    Bolesław z Poznania

    • Dzień dobry, zajmuję się również leczeniem hiperalgezji po opioidowej czyli reakcji bólowej organizmu, która rozwija się w związku ze stosowaniem leków przeciwbólowych. Zapraszam na konsultację.

Zostaw Komentarz

Polityka prywatności
Wyrażenie powyższej zgody jest dobrowolne oraz jest warunkiem umieszczenia komentarza.

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.